Jan Prahl

Jan Henrik Fasmer Prahl var fødd i Bergen i Hordaland (no Vestland) og døydde i Amsterdam i Nederland. Han tok studenteksamen som privatist i 1855. I 1860 drog han til Nederland for å få hjelp for ein augesjukdom. Han vart immatrikulert ved universitetet i Utrecht i 1861 og studerte medisin, vart medisinsk kandidat i 1865 og tok doktorgraden i 1868. Kring 1872 kom han attende til Noreg for saman med broren å freiste å reise opp att det gamle handelshuset til familien. Det mislukkast, og i 1882 reiste han tilbake til Nederland, vart bylege i Amsterdam og vende aldri attende til Noreg.

I 1850-åra kom Prahl med i krinsen av bergensmålmenn. Dei las mykje gamalnorsk på den tida og ville leggje landsmålet så nær gamalnorsk som råd. Seinare bøygde dei fleste seg for Aasen-normalen.

I 1858 gav Prahl anonymt ut pamfletten Ny Hungrvekja, somtok til orde for ei radikal målreising på gamal grunn. Namnet var henta frå den islandske bispesoga Hungrvaka frå tidleg på 1200-talet. Pamfletten skulle vekkje hunger etter norsk mål og kultur. Språket i boka vekte oppsikt. I ordval og bøying minte det om gamalnorsk, men språkføringa var omstendeleg tysk-dansk i stilen. Ordforklaringane var på tysk. Aasmund Olavsson Vinje kalla boka «den merkjelegaste Bok, som er prentad i Norigs Land». Ivar Aasen kritiserte den framande stilen og meinte boka var for lite folkeleg i ordval og former. Men han hadde òg godord å seie om kunnskapane til forfattaren.

Femti år seinare, i 1907, gav Prahl ut, også denne gongen anonymt, heftet Sjoslaget paa Vaagen i Bjørgvin, ei omsetjing eller attforteljing frå nederlandsk. Sjøslaget er eit slag i august 1665 mellom hollandske handelsskip, som er på veg heim med last frå Java i dei indonesiske øyane og har søkt hamn i Bergen, og engelske krigsskip. Det skjer under den andre engelsk-nederlandske krigen (1665–1667). Forteljinga var skriven av Wouter Schouten, som var lege på den hollandske flåten og augevitne til slaget. I denne teksten følgjer Prahl i hovudsak det tidlege Aasen-målet.

Då Prahl døydde, vart urna ført heim til Bergen og sett ned i slektsgrava på St. Jakobs kyrkjegard, men grava er seinare sletta.

• norsk språkhistorie
• målmann
• målsak
• gamalnorsk

• Anton Aure: «Nokre gamle maalmenner. Stutte skildringar fraa den fyrste maalstrævstidi. I. Jan Prahl», For Bygd og By nr. 18/1914
• Torleiv Hannaas: «Jan Prahl», Norsk Aarbok 1922
• Hannaas, Clausen, Jerdal: Vestmannalaget i 110 år. Bergen 1978
• Oddmund Hoel: «Jan Prahl og andre bergensmålmenn», Mål og makt nr. 4/1993
• Jostein Krokvik: Ny Hungrvekja og Jan Prahl. Bergen 1993
• A.M. Wiesener: «Jan Henrik Fasmer Prahl», Norsk biografisk leksikon, bd. 11. Oslo 1952