Høyanger med NACO i 1934. Foto: Eugene Nordahl-Olsen. Eigar: Høyanger Verk/Fylkesarkivet i Sogn nog Fjordane.

Straks konsul Harald Larsen hadde kasta inn hansken i Høyanger, vart den plukka opp av ein av dei fremste industribyggjarane i Noreg på denne tida, ingeniør Sigurd Kloumann.

Den første leiinga

- med Sigurd Kloumann i spissen.

Anleggsstaden Høyanger

Den 28. februar 1916 kom seks svenske og to norske rallarar roande inn Høyangsfjorden. Med dei kom den nye tida.

Montering av kaikran i 1917. Skipet ved kaia heiter Sortland og er heimehøyrande i Stokmarknes. Foto: Eugene Nordahl-Olsen. Eigar: Hydro/Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane.

Startproblem og utanlandske eigarar

I desember 1917 starta turbinane i den nye kraftstasjonen, men det gjekk lenge før ein kunne støype dei første aluminiumsbarrane.

Mønsterbyen Høyanger

På same vis som det tidlegare hadde skjedd med Norsk Hydro på Rjukan og seinare i Øvre Årdal, var det industrieigarane som utarbeidde reguleringsplanen for den nye industribyen i 1917.

Austkant og vestkant

Byplanen frå 1917 la opp at arbeidarbustadane vart samla på Sæbøtangen, og ingeniørar og funksjonærar samla i «overklassestrøket» Parken med Kloumanns allé.

Husbygging og staseleg byport

Byporten stod ferdig i 1934.

Ein liten lastebil har busert ein stor røyrdel opp til Siplo i 1937. Foto: Eugene Nordahl-Olsen. Eigar: Hydro/Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane.

Tilflyttinga skapte eigen dialekt

Ein miks av ulike dialektar skapte grunnlaget for dagens særeigne Høyanger-dialekt, som skil seg klårt frå sognedialekten i nabobygdene.

Fagforeningar og Folkets Hus

Frå første stund vart industribyen Høyanger den «raudaste» bygda i Sogn og Fjordane.

Religiøse sekter på friarferd

I oppbyggingsåra vart Høyanger flittig vitja av emissærar frå ulike trussamfunn.

Streik i mellomkrigstida

Alt i 1916 kom den første streiken, då arbeidarane kravde tariffavtale med høgare løn og betre betaling for overtid.

56 timars arbeidsveke

Dei første åra var det reine rovdrifta på arbeidarane i Høyanger.

Høyanger på 1930-talet. Ikkje fritt for at det kom litt røyk opp frå verket. Foto: Eugene Nordahl-Olsen. Eigar: Hydro/Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane.

Høyanger Kjemiske Industriarbeiderforening

Dei ulike fagforeningane samarbeidde gjennom fellesstyret fram til 1924. Då gjekk alle saman i «Kjemisk», med Ole E. Larsen som første formann.

Fagforeininga som sosial faktor

Ingen stader i fylket har ei fagforeining spela ei så sentral rolle i samfunnsutviklinga som i Høyanger.

Eit klassedelt samfunn

Industrisamfunnet Høyanger var frå starten i 1916 og lenge etter 2. verdskrig prega av ei klar klassedeling.

NACO hadde eit eige panneutsal i Høyanger, med produkt frå Nordisk Aluminium Industri i Holmestrand, med merkenamnet Høyang. Foto: Eugene Nordahl-Olsen. Eigar: Hydro/Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane.

1. mai og 17.mai i Høyanger

Jamvel på store høgtidsdagar markerte dei to gruppene avstand: 1. mai var den store folkemønstringa for arbeidsfolket. 17. mai var helst borgarskapets dag.

Feriesenteret på Fagerneset

Med økonomisk støtte frå NACO vart det 1937 bygt eit større forsamlingshus på Fagerneset ved Norevik.

Yrande badeliv i Sandvika. Foto: Eugene Nordahl-Olsen. Eigar: Hydro/Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane.

Låven og Furuheimen

Tilliks med arbeidarane bygde også funksjonærane ved verket i Høyanger eigen ferieheim, «Furuheimen» ved Klævoll.

Ny direktør - nye tider

I 1955 vart Gudmund Heggstad verksdirektør. Han hadde ordre frå NACO-styret om å effektivisere og auke produksjonen. Heggstads leiarstil førte til harde konfliktar med fagforeininga.

NACO ut - ÅSV inn

I 1967 vart aluminiumsfabrikken i Høyanger ein del av Årdal og Sunndal Verk som resultat av ein bytehandel mellom ÅSV og det kanadiske selskapet Alcan.

Hydro Aluminium tek over

Etter hemmelege forhandlingar leia av industriminister Jan P. Syse frå Høgre, vart ÅSV slege saman med Norsk Hydro i 1986.

Les og om

• Industribyen Høyanger
• Historia i Høyanger

Høyanger Verk i 2008. Foto: Kjell Arvid Stølen, NRK.