Noreg før 1814

Kieltraktaten

Kieltraktaten, vanleg nemning på traktaten som vart inngått i Kiel 14. januar 1814 mellom Danmark og Sverige. Den dansk-norske kong Frederik VI avstod Noreg til Sverige.

Hannibal Sehested

Hannibal Sehested, 1609–66, var dansk statsmann og norsk statthaldar.

Gudrød Halvdansson Veidekonge

Gudrød Halvdansson Veidekonge, son av kong Halvdan Øysteinsson Kvitbein og konge over Vestfold, Romerike og delar av Vingulmark kring år 800, ifølgje Snorre.

Ulrik Frederik Gyldenløve

Ulrik Frederik Gyldenløve, 1638–1704, var son av Frederik III og statthaldar i Noreg frå 1664. Han bidrog til fleire reformer i forvaltninga som svekte det lokale sjølvstyret og stillinga til bøndene i rettsapparatet.

Jarl

Jarl, gammal nordisk adelstittel.

Kalmarunionen

Kalmarunionen, nordisk rikssamanslutning mellom 1397 og 1523.

Kongelova

Kongelova, namnet på den lova som danna rettsgrunnlaget for det dansk-norske eineveldet.

Leidang

Leidang, gammal sjøforsvarsordning som var ei avtalefesta ordning mellom rikskongen og bøndene i kystlandet.

Vikingar

Vikingar (av norrønt víkingr), sjøfararar frå det området som i dag er Skandinavia.

Vikingtida

Vikingtida, namnet som blir brukt om siste delen av den yngre jernalderen i Norden. I vikingtida vart dei nordiske rika samla og kristendommen innført.

Setegard

Setegard, namn på hovudgardar for adelsmenn i Danmark, Noreg og Sverige.

Sysle

Sysle (dansk syssel, av norrønt sýsla, ’gjeremål’), styringsområde i Danmark, Island og Noreg i mellomalderen.

Væringar

Væringar (av norrønt væringjar, avleidd av vár, ’løfte’), namn på skandinaviske krigarar, særleg svenske, i Kiev-Rus og Bysants i Austromarriket i vikingtida og høgmellomalderen.

Åsta Gudbrandsdotter

Åsta Gudbrandsdotter var mora til Heilag-Olav

Årmenn

Årmenn vart dei lokale tenestemennene til dei første norske rikskongane kalla.

Ålrekstad

Jacob Aall

Jacob Aall, 1773–1844, var ein leiande næringsdrivande, historikar og politikar, bror av Jørgen og Niels Aall.

Øreting

Øreting var namnet på det gamle fylkestinget for dei åtte fylka til trønderane innanfor Agdenes.

Vårbelgar

Vårbelgar vart brukt om to forskjellige opprørsflokkar i dei norske borgarkrigane.

Jørgen Herman Vogt

Jørgen Herman Vogt, 1784–1862, var ein norsk jurist og politikar.

Vinland

Vinland var det norrøne namnet på den delen av Nord-Amerikas kyst der Leiv Eiriksson landa med skip sine kring år 1000.

Allting

Allting er namnet på tinga der alle frie og sjølvhjelpne bønder hadde plikt og rett til å møte.

Arnridspengar

Anridspengar eller anridsgelt var namnet på vervepengar for ryttarar til kavaleriet.

Benkegåve

Bondelensmannen

Bygselhusmenn

Vingulmark

Vingulmark er eit gammalnorsk namn på eit område aust i Noreg.

Ditlev Vibe

Korrumpsjon

Curt Adelaer

Curt Adelaer eller Cort Adeler, 1622–75, var ein norsk-dansk sjøhelt og admiral som opphavleg heitte Kurt Sivertsen.

Johan Gunder Adler

Johan Gunder Adler, 1784–1852, vart fødd i København, men kom til Noreg i 1812 som lektor og leiar av skulen på Frederikshald.

Agnes Håkonsdatter

Agnes Håkonsdatter var dotter til Håkon 5. Magnusson utanfor ekteskapet.

Arnmødlingane

Arnmødlingane eller arnungane er namnet på ei stormannsætt frå Sunnmøre.

Baglarar

Baglarar kjem frå latin baculus og norrønt bagall, som tyder bispestav.

Bartskjer

Bartskjer var barberar og delvis lege.

Bergljot

Bergljot var etter det Snorre skriv, dotter av Håkon Ladejarl og gift med Einar Tambarskjelve.

Bjarne Erlingsson

Bjarne Erlingsson, 1250–1313, sameina dei to store godskompleksa Bjarkøy og Giske og vart rekna for å vere den rikaste og viktigaste mannen i Noreg

Karl Knutsson Bonde

Borgarsysla

Borgarvæpning

Borgarvæpning var namnet på plikta alle våpenføre menn i norske byar hadde i mellomalderen.

Bygsel

Bygsel var frå 1500-talet nemninga som var vanleg å bruke om både leige og utleige av landbruksjord.

Båhus

Anna Colbjørnsdatter

Hans Colbjørnsen

Peder Colbjørnsen

Peder Colbjørnsen, 1683–1738, var handelsmann i Halden

Defensjonsskip

Carl Deichman

Eidsivatinget

Eidsivatinget var eit felles representasjonsting for Opplanda med sesjonsstad på Eidsvoll med førkriste opphav.

Eirik Raude

Eirik Raude, Eiríkr Þorvaldsson hinn rauði, vart fødd ca. 950.

Eligerte menn

Elvegrimer

Erling Skakke

Erling Skakke, ca. 1115 eller 1120–79, kom frå lendmannsætt i Etne i Sunnhordland og var jarl.

Faktori

Enevold de Falsen

Felttøymester

Feste

Filippus Simonsson

Finnmarkshandelen

Finnmarkshandelen frå 1680 til 1789 på Finnmark var eit statleg monopol.

Fjerding

Forprang

Forprang var ei nemning for ulovleg oppkjøp eller sal av varer.

Fostbrorskap

Generalprokurør

Giskeætta

Gokstadskipet

Gokstadskipet er vikingskipet som vart funne på garden Gokstad i Vestfold i 1880, frå ca. år 900.

Gregorius Dagsson

Grimkjell

Gripedyrstilen

"Grunnlovens far"

Gunnar Hamundarson

Guttorm Sigurdsson

Gyda

Halvdan Svarte

Hamarkrøniken

Harald Grenske

Haugating

Hauld

Havtore Jonsson

Heklungar

Herlaug Hovudfat

Herse

Hird

Hird kjem frå det norrøne hirð, som opphavleg tyder husstand.

Hirdskrå

Hirdskrå er dels lover, dels vedtekter, kalla skrå, frå mellomalderen.

Christian August

Christian Frederik

Christian Frederik, 1786–1848, var norsk konge i perioden 17. mai til 10. oktober 1814.

Bartholomæus Deichman

Historia Norvegiae

Iver Huitfeldt

Høgendekyrkje

Høgsete

Hårek av Tjøtta

Inga fra Varteig

Ingolv Arnesson

Inngangskoner

Jon Kuvlung

Jordebok

Kongeskjøte

Krabbekrigen

Kristian

Kvalsundbåtfunnet

Ladejarlar

Lagalder

Leiv Eiriksson

Leiv Eiriksson, Leifr Eiríksson, den hepne, døydde før 1025.

Losnaætta

Lovsigemann

Løysing

Miklagard

Morgenstierne

"Najaden"

Nicolaus Breakspear

Notabelmøtet

Nøstetangen Glasverk

Olavsskrinet

Opplandene

Ormen Lange

Overhofretten

Pebling

Prestebordsgods

Ragnhildsholmen

Ragnvald Eysteinsson Mørejarl

Ribbungane

Riksrådskonstitusjonalisme

Roskildefreden

Rossteneste

Rossteneste var teneste til hest i full rustning

Røde bok

Rådstoveretten

Sigurd Lavard

Sigurd Ribbung

Sigurd Slembe

Sigurd Syr

George Sinclair

Sjeleregister

Skjoldmøy

Skoggangsmann

Skottetoget

Storegut

Storegut heitte eigentleg Olav Edland og levde i åra 1764–91

Veitsle

Utlegd

Utlegd er det gamle norske ordet for fredløyse, adjektiv utlagr, som tyder utanfor lova.

Unionstraktaten av 1450

Tukthus

Tukthus kom på 1600-talet i ei rekkje norske byar.

Træl

Træl kjem frå det norrøne ordet þræll, som er eit nordisk ord for slave.

Peter Tordenskiold

Peter Tordenskiold, eigentleg Peter Wessel, 1690–1720, var sjøoffiser og fødd i Trondheim.

Tingsvitne

Tingfred

Sønnafjelske Noreg

Sysselmann

Svolder

Theodoricus Monachus

Sverre Sigurdsson

Sverre Sigurdsson, ca. 1150–1202, var ein norsk konge.

Johan Friedrich Struensee

Johann Friedrich Struensee, 1737–72, var ein dansk-norsk politikar med tysk avstamming.

Dagen i dag August 2017

Nynorsk kulturhistorie
All verdas språk

Søk

Vestfrisisk - Orda fanden og kjeltring har begge frisisk opphav.

Nynorsk skriftkultur år for år 1646—2015.