Periodeartiklar om norsk historie

I høgmellomalderen vart Noreg ein sterkare stat. I over hundre år var det strid om tronfølgja, men ut av kampane kom ei klarare arvemakt og eit sterkare embetsverk. Eliten fekk hand om ressursane og fjerna seg frå folket, men lokalt kunne bøndene styre seg sjølve.

Hundretusenar av nordmenn døydde av pestane i seinmellomalderen. Jordleiga vart halvert, og det skapte krise for dei store jordeigarane. I nye nordiske statssamband hevda den norske eliten seg stadig dårlegare, men for folk flest vart det større armslag.

Norsk sjølvstyre vart formelt avskaffa i 1536. Dei dansk-norske styresmaktene oppheva særnorske ordningar i stadig sterkare grad etter reformasjonen. Kongen førte mange krigar og betalte for dei med ein kraftig skatteauke, tidvis mot viljen til riksrådet. Adelsmakta vart samtidig utfordra av ein borgarskap i vekst.

Frå 1660 til 1814 vart Noreg styrt frå København, der all politisk makt i Danmark-Noreg vart samla hos kongen i 1660. I lange periodar var det likevel rådgivarane til kongen som styrte rika. Opprivande krigar med Sverige vart avløyste av fredstid, før fredsslutninga etter napoleonskrigane skilde Noreg frå Danmark i 1814. Opplysningstida påverka tenkjemåten, men folk flest merka mest til svolt og nød.

Etter 1814 hevda Stortinget norsk sjølvstende i den nye unionen med Sverige. Snart kom bønder med i stasstyringa, og arbeidarar kravde stemmerett. Folketalet voks sterkt, så mange måtte leige jord. Nye kommunikasjonsmiddel gjorde avstandane kortare, folk og handel hang meir saman.

I tida mellom 1870 og 1914 kravde folk flest makt over politikken i Noreg. Noreg frigjorde seg frå Sverige, og kvinner frigjorde seg frå mennene. Staten tok sterkare styring, og både by og land fekk ny kraft. Mange utvandra til USA. Moderne liv skapte nye utfordringar og nye utvegar.