etnologi

Etnologi er eit ungt fag i Noreg og fekk først instituttstatus ved Universitetet i Oslo i 1940 under nemninga folkelivsgransking. Ein grunn til at faget kom, var at folkemusea hadde behov for kompetanse og dokumentasjon.

Etnologifaget var tidlegare mannsdominert når det gjeld studentmasse og stillingar. Første magister som vart utdanna i Noreg, var likevel ei kvinne, Rigmor Frimannslund. Det skjedde i 1941. Læraren hennar, Nils Lid, var utdanna filolog. Saman med folkloristen Svale Solheim publiserte dei Ord og Sed, som i 1951 vart gjort om til tidsskriftet Norveg. Som første professor i etnologi frå 1940 vart Lid fagarkitekten som la grunnsteinen for etnologien som universitetsfag. Han formulerte målet for den nye magistergraden, og la særleg vekt på norsk folkekultur i eldre tider. Lid såg sosial, økonomisk og åndeleg struktur i det gamle bondesamfunnet som studieobjekt for etnologien, og ville setje søkjelys på ulike sider ved folkekulturen gjennom studium av reiskapsformer, byggjeskikk, festseder, trudomar og folkekunst.

Under arbeidet hans med ein grunnfagsmodell på 1950-talet fekk arbeidslivet, i samband med materiell kultur og sosiale forhold i regionalt perspektiv, stor vekt. Åndeleg struktur vart tona ned, og endring frå ei deskriptiv og historisk tilnærming mot eit analytisk perspektiv var tydeleg. Generelt var Lid oppteken av nemningsbruk, og var ein pioner også i metodebruk gjennom spørjelister og intervju. Han var ein allsidig forskar, med mange interessefelt frå skihistorie til magi, gudsdyrking og religiøs kult.

Etter at Lid døydde i 1959, kom ein debatt om faget si rolle i framtida. Museumsdirektør Robert Kloster var inspirert av Eilert Sundts forsking på folkekultur og såg undersøking av gjenstandsmateriale som viktig. Kloster meinte at etnologien og folkeminnevitskapen trong ein tydelegare grenseoppgang. Gutorm Gjessing, professor i etnografi og særleg kjend for forsking på samisk kultur, stod for eit holistisk syn og var oppteken av endringsprosessar og aktualitet.

Knut Kolsrud og Hilmar Stigum, begge frå Norsk Folkemuseum, vart i 1961 professor I og II i etnologi etter Lid. Kolsrud var oppteken av forsking på mellom anna same- og kystkultur og kulturens systematikk. Han arbeidde målretta for å byggje opp forskingsmiljøet og fornye metodiske og teoretiske tilnærmingsmåtar. Kolsrud la vekt på eit samanliknande europeisk perspektiv, og gjorde etnologifaget betre tilpassa stillingar innanfor museumsarbeid og kulturminnevern. Stigum heldt fram som leiar av bygdeavdelinga ved Norsk Folkemuseum ved sida av professoratet. Dette prega forskinga og undervisninga hans, der han la vekt på studium av reiskapar, jordbruk, byggjeskikk og handverk.

Mot slutten av det 20. hundreåret tok etnologifaget opp i seg eit mangfald av nye interessefelt, mellom anna barnekultur, innvandrarkultur og arbeidarkultur. Problemområda er relaterte til eit utvida kulturomgrep. Nye forståingsformer i høve til historia, med større vektlegging av eit synkront perspektiv og sosial kontekst, vert analyserte. Interessefelt som kjønn, identitet, etnisitet, massekultur, medierevolusjon og urbanitet har redusert interessa for reindyrka gjenstandsforsking. Den tradisjonelle etnologien, med vekt på materiell kultur og arbeidsmåtar lausrivne frå sosial samanheng, har vorte kritisert frå fleire hald.

Skilsetjande var professor Brynjulf Alver sitt arbeid med det han kalla ein nordisk modell for etnologistudiet ved Universitetet i Bergen. I den nye studieordninga frå 1980 var det lagt stor vekt på feltarbeid og studium av folkeleg kultur i eit notidsperspektiv. Alver har elles arbeidd for ei utviding av etnologane sitt arbeidsfelt og utvikling av tverrfaglege studietilbod.

Etnologi finst ikkje lenger som universitetsfag i Noreg. Ved Universitetet i Oslo er faga etnologi og folkloristikk i dag samla under kulturstudiar, og ved Universitetet i Bergen er etnologi no ein del av studieretninga kulturvitskap.