Arkitekturomgrep

Lávvu er det samiske namnet på ein telttype med rette stenger eller sperrer som er føydde saman i ei kjegleform øvst.

Akvedukt (av aquae, ’vatn’ og ductus, ’leie’) er ein vassleidning som følgjer det naturlege løpet til vatnet i ei jamt skrånande renne, i tunnel gjennom høgder, eller mest kjent, som brukonstruksjonar av arkadar i éin eller fleire etasjar.

Altan (av latin altus, ’høg’) er eit høgt framspringande bygningselement som dannar ein utandørs opphaldsstad.

Ark (av latin arca, ’kasse, kiste’) er ei arkitektonisk nemning på utbygg på taket av eit hus.

Art deco [ar dekå] (av fransk art décoratif, ’dekorativ kunst’) var ei stilretning i arkitektur, brukskunst og design i 1920- og 30-åra.

Domus (latin ’hus’) tyder hus eller bustad.

Dverggalleri er ein smal gang med arkade som er boren av små (dverg)søyler, dvs. kolonnettar.

Likearma, ståande kross.

Historisme er eit omgrep med fleire tydingar.

Interiør (av fransk) er det indre av ein bygning, både som heilskap og som oppdelte rom med innreiing.

Krypt (av gresk kryptein, ’skjule, dekkje’) er eit underjordisk rom i kyrkje, gjerne under koret.

Abakus (av semittisk abaq, ’tavle’) er ei plate øvst i kapitelet, som den vassrette bjelken (arkitraven) kviler på i greske søyleordenar.

Ad quadratum (latin ’til kvadratet’) er eit geometrisk hjelpesystem for arkitektonisk komposisjon.

Akropolis (av gresk ákros, ’øvst’, og polis, ’by’) var høgborga i dei eldste greske byane.

Arkitekt (av gresk arkhos, ’leiar’, og tekton, ’byggmeister’, dvs. overbyggmeister) er ei nemning på ein person med teknisk og kunstnarisk utdanning.

Arkitektur er byggjekunst.

Arkivolt (italiensk) er ein boge som bind saman to vertikale bygningsdelar, til dømes søyler, og som blir borne av desse.

Astragal (gresk) tyder perlestav.

Atrium (latin ’sal’) var det sentrale rommet i romerske privathus frå antikken.

Aula (av gresk) var eit ope, gardsliknande rom i gamle greske hus.

Bergère [bærzjær] (fransk ’hyrdinne’) er ein brei lenestol der armlena går i eitt med setet.

Brutalisme (fransk béton brut, ’rå betong’) var ei retning i arkitektur og skulptur i 1950- og 60-åra.

Bukranion (gresk) er ein måla eller skulptert okseskalle.

Bungalow (av hindi, eigentleg ’bengalsk’) var opphavleg einetasjes bygningar med veranda der europearane budde i India i kolonitida.

Castrum (av latin; fleirtal castra) er ein romersk feltleir som er planlagd etter eit oppdelt rutenett med to hovudgater som kryssar kvarandre i rett vinkel.

Wigwam var ei kjegle- eller kuppelforma hytte av bork over ei ramme av greiner eller trespilar hos skogindianarar i Nord-Amerika.

Tablinum (latin) er det sentrale rommet i ein typisk romersk bustad.

Taberna (latin) er eit ope butikkrom mot gata i første etasje i ein leigegard i romersk arkitektur.

Sveitsarstil er ei retning innanfor trearkitekturen med framspringande tak, verandautbygg og gjennombrotne ornament.

Sokkel er eit ord med fleire tydingar.

Slott (av tysk Schloss, avleidd av geschlossen, ’lukka’) er ein representativ bygning for fyrste, konge eller adel, opphavleg med festningsverk.

Rocaille [råkaj] (fransk) er ein kunstig oppbygd klippeformasjon.

Risalitt er eit framskytande parti, inkludert grunnmur og tak, på ein bygningskropp.

Queen Anne-stil er ei engelsk nemning på ein seinbarokk stilfase innanfor arkitektur og møbelkunst på byrjinga av 1700-talet i England og Frankrike.

Pålebygningar vert også kalla pålehus.

Parterre [partærr] (fransk, ’ved jorda’) er symmetrisk planting av blomsterrabattar og låge buksbomhekkar som er plasserte aksialt framfor eit slott eller ein herregard.

Palmett (av fransk) er vifteforma ornament med symmetrisk ordna (palme)blad.

Meander er eit ord med fleire tydingar.

Mastaba (arabisk ’benk’) er ein tidleg egyptisk gravbygningstype med rektangulært grunnplan, skrå vegger og flatt tak, dvs. med form som ein avskoren pyramide.

Laukkuppel er ein form for kuppel som vidar seg ut frå basisen og blir samla igjen i ein spiss.

Krysskvelv er ein konstruksjon som er basert på at to tønnekvelv skjer kvarandre i rett vinkel.

Chesterfieldmøblar er ein engelsk møbeltype frå slutten av 1800-tallet.

Chiffonière [sjifåniεr] (fransk, eigentleg ’klutesamlar’) er ein høg, smal kommode med skuffer.

Karyatide (av gresk ’prestinne frå Karyai’ i det antikke Hellas) er ein kvinnestatue som vart brukt som berande søyle, til dømes Erekhtheion på Akropolis i Athen.

Kiosk (av tyrkisk ’lysthus’) er eit frittståande utsal for lesestoff, sjokolade osb.

Labyrint (gresk labyrinthos) er ein bygning, figur eller liknande med eit innvikla system av gangar eller rom der berre éin veg fører ut eller inn.

I verdsleg arkitektur er langhus eit langstrekt hus for storfamilie og husdyr.

Ein lansettboge er ein høg og smal spissboge.

Lektorium (latin ’lesepult’) er ei dekorativt utforma forhøgning for skriftlesing i kyrkja.

Compluvium (latin) er ei midtopning i taket i eit romersk atrium.

Cour (fransk) er eit lukka eller ope gardsrom i franske slotts- og herregardsanlegg.

Eksteriør (av fransk) tyder det ytre, fasade, utside eller ytterside.

Epitaf eller epitafium (latin, av gresk epi, ’over, ved’, og tafos, ’grav’) er eit gravmæle med innskrift.

Jonisk søyle er ein klassisk søyletype som vart brukt frå ca. 600 f.Kr., og som etterfølgde den doriske.

Kakkel (av tysk kachel) er ei plate av porøst leirgods med heildekkjande tinn- eller blyglasur på utsida.

Fløy er ein sjølvstendig del av bygningar som har éi hovudfløy og sidefløyer i vinkel med denne.

Fronton [frɔtˈɔ] er ein dekorativ klassisk tempelgavl over midtpartiet på ein bygning eller over dører og vindauge.

Gargouille [-goj] (av latin ’strupe’) er ein vass-spyar, altså ein utstikkande del av ei takrenne.

Gustaviansk stil var ein svensk stilart på Gustav III si tid, ca. 1780–1800, særleg innanfor møbel- og kunsthandverk.

Hagekunst er utforming av parkar og hagar.

Ramloftstove er ein tømmerhustype med overetasje (ramloft) over forstova og kove på tvers av lengdeaksen på huset.

Stort rundvindauge med masverk i rosettmønster.

Skalkonstruksjon er ein sjølvberande trekk- og trykkfast bygningskonstruksjon som vart utvikla i løpet av 1900-talet.

I byggjekunst er skip ei nemning på det langstrekte hovudrommet i ei kyrkje som er sett av til kyrkjelyden.

Sluttstein er den øvste steinen i ein boge eller eit kvelv.

Spissboge er ei høg, spiss bogeform som er brukt i kvelv og opningar i murvegger.

Springande hund er eit bandornament i form av ei rekkje spiralforma og stiliserte bølgjekammar.

Stabbur er eit lafta einetasjes forrådshus på gardar frå mellomalderen av.

Stadion (gresk) er opphavleg eit gresk lengdemål som var lik 600 greske fot (ca. 192 m).

Stavbygning er ein trekonstruksjon med loddrette berande stolpar (stavar).

Stavkyrkje er ein skandinavisk kyrkjetype i tre frå mellomalderen som er oppført i stavverk, med komplisert konstruksjon.

Peristyl (av gresk peri, ’omkring’, og stylos, ’søyle’) er ein open gard som er omgitt av søylegangar.

Mansardtak er eit skråtak som er knekt i to soner.

Midtskip er det sentrale rommet i ei fleirskipa kyrkje eller i ein basilika.

Møbel (av latin mobilis, ’flyttbar’) er nemning på innreiingsgjenstandar som kan flyttast, som bord, stolar, senger og skåp.

Neue Sachlichkeit (tysk ’ny saklegheit’) er ei stilretning som oppstod i Tyskland i 1920-åra som ein hyllest til det enkle og nøkterne, i sterk opposisjon til den kjensleladde ekspresjonismen i biletkunsten og seinromantikken i musikken.

Normannisk stil er ei nemning på ein romansk arkitekturstil som vart utvikla mellom 1000 og 1100 i Normandie.

Nygotikk er ei stilretning i arkitektur og kunstindustri innanfor historismen på 1800-talet som etterliknar gotisk formspråk frå mellomalderen.

Ottoman (av arabisk) er ein låg sofa utan bein og ryggstø.

Perlestav er ei smal prydlist i klassisk og klassisistisk arkitektur.

Portiko (av latin porticus) er ein søyleboren forhall av klassisk eller klassiserande type.

Presbyterium (av gresk, eigentleg ’forsamling av dei eldste’) er ein del av ei kyrkje som er avsett til presteskapet.

Pulpitur (av latin pulpitum, ’tribune’) er ein open eller lukka losje for standspersonar i ei kyrkje.

Punkthus er ein frittståande, slank bygning med mange etasjar og fasadeutstyr til alle kantar.

Pylon (gresk ’port’) er ein portbygning der inngangen er flankert av to tårn.

Stereobat (gresk) er eit trappeforma fundament til eit antikt tempel.

Stjernekvelv er eit seingotisk krysskvelv i form av ei stjerne.

Stoa (gresk, eigentleg ’søylehall’) er ei nemning på ein antikk bygningstype.

Svalgang er ein overbygd gang framfor eller rundt trehus.

Taburett (av fransk tabouret, frå tambour, ’tromme’) er ein liten, rund stol utan rygg eller armlene, med tre eller fire bein.

Tholos (gresk) er ein antikk rundbygning, gjerne med kuppelforma tak.

Trepass er eit ornament som er sett saman av tre motstilte trekvarte sirklar.

Triforium (av latin, tri og foris, ’opning’) er ei dekorativ rekkje med bogeopningar over arkaden og under klerestoriet i mellomalderbasilikaer.

Triglyff (gresk ’trekløyvd’) er ei rektangulær plate som er delt i tre ved loddrette innsnitt.

Vestfront er nemning på vestfasaden i ei kyrkje med hovudaltarparti mot aust.

Vestibyle (fransk vestibule, av latin vestibulum) er forhall eller inngangshall i ein bygning.

Ziggurat eller zikkurat (akkadisk ’å rage høgt’) er ein trinnpyramide i minkande storleik, krona med eit lite tempel.