Ordhistorie

Norsk har lånt mange ord frå spansk, mellom anna gerilja (guerrilla), junta (junta), kafeteria (cafetería), lasso (lazo), macho (macho), moskito (mosquito), tango (tango) og vanilje (vainilla). 

Språkfamilie

Spansk høyrer til dei iberoromanske språka, ei undergruppe av vestromansk. Dei romanske språka utvikla seg frå dei latinske dialektane i Romarriket. Latin høyrde til den italiske greina av den indoeuropeiske språkfamilien. Figuren viser slektskapen mellom spansk (kastiljansk) og andre iberoromanske språk.

• iberoromansk
  • galaikoportugisisk
    • galisisk
    • portugisisk
  • asturleonesisk
    • asturiansk
    • leonesisk
    • mirandesisk
  • kastiljansk
  • navarroaragonesisk
  • mosarabisk

Språkhistorie

Romarane byrja å hærta Iberia (Den iberiske halvøya) i 218 f.Kr. Ved oppløysinga av Vestromarriket på 400-talet var Iberia latinskspråkleg, med unntak av baskarområda i nord. 

I år 711 la ein maurisk hær under seg det meste av Iberia, bortsett frå område i nord.

Dei latinske dialektane i Iberia blei til fleire språk: galaikoportugisisk, asturleonesisk, kastiljansk, navarroaragonesisk og katalansk i kristne rike og mosarabisk i det mauriske.

I 1492 gav Antonio de Nebrija (1444–1522) ut den første spanske grammatikken, som òg var den første grammatikken over eit romansk språk.

Maurarane sette språklege spor etter seg. Åtte prosent av ordtilfanget i spansk kjem frå arabisk, oftast via mosarabisk.

På 1100–1200-talet blei det meir og meir vanleg å skrive kastiljansk i staden for latin. Det byrja med religiøs litteratur og lyrikk, men midt på 1200-talet blei kastiljansk teke i bruk som administrasjonsspråk. Latin overlevde i kontakten med andre kongedøme.

Etter samlinga av Spania i 1479 byrja kastiljansk å bli kalla español, 'spansk'.

Med den spanske koloniseringa av store delar av Amerika blei spansk spreidd til store nye område.

Språksystem

Nokre setningar frå Lukas 15,11–12 viser litt av strukturen i spansk. BF og BM er forkortingar for «bunden artikkel, femininum eintal» og «bunden artikkel, maskulinum eintal». 

Un hombre tenía dos hijos. El menor de ellos dijo al padre: 'Padre, dame la parte de la hacienda que me corresponde.' Y él les repartió la hacienda.

Ein mann hadde to søner. Den yngste sa til far sin: 'Far, lat meg få den delen av formuen som fell på meg.' Så skifte han eigedomen sin mellom dei.

Substantiva har to kjønn, hokjønn og hankjønn, som mellom anna viser seg ved dei bundne artiklane, la i hokjønn eintal og el i hankjønn eintal. 

Ein lagar fleirtal av eit substantiv ved å leggje -s (-es etter konsonant) til eintalsforma: hijos 'søner' er fleirtal av hijo 'son'.

Den vanlege ordstillinga i spansk er subjekt + verb + objekt, som i første, andre og siste setning i dømet ovanfor. Den tredje setninga står i imperativ og manglar subjekt.

Uttale

Spansk har fem vokalfonem, i e a o u [i e a o u].

Konsonantsystemet kan setjast opp slik, ortografisk (i kursiv) og i IPA-transkripsjon:

Konsonantane i feit skrift har to allofonar kvar. Den første står etter pause eller nasal, [d] også etter l. Den andre finst i andre samanhengar. Døme: Tierra del Fuego [ˈti̯era ðel fu̯eɣo] 'Eldlandet', alcaldada [alkalˈdaða] 'embetsmisbruk', embeber [embeˈβeɾ] 'suge inn'.

N blir uttalt [ŋ] framfor [ɡ] og [k].

Konsonantane på grå bakgrunn blir skrivne på to måtar. Varianten før skråstreken står framfor i og e, den etter skråstreken primært i andre samanhengar.

Konsonantane på blå bakgrunn blir òg skrivne på to måtar, med historisk fordeling.

H blir ikkje uttalt: hoja [ˈoxa] 'blad'.

I delar av den spansktalande verda blir fleire konsonantar uttalte annleis enn i tabellen ovanfor.

Trykket ligg på ei av dei tre siste stavingane i eit ord. Når trykkplasseringa ikkje følgjer generelle reglar, er det markert med ein akutt aksent (´). Jamfør publico [puβˈliko] 'eg offentleggjer' med público [ˈpuβliko] 'offentleg' og publicó [puβliˈko] 'ho/han offentleggjorde'.

Litteratur

John Butt, Carmen Benjamin og Antonio Moreira Rodríguez: A New Reference Grammar of Modern Spanish. Abingdon 2019

David A. Pharies: A Brief History of the Spanish Language, 2. utg.. Chicago 2015

Bertil Malmberg: Det spanska Amerika i språkets spegel. Stockholm 1966

Ramón Menéndez Pidal: Manual de gramática histórica española, 15. utg. Madrid 1977

Sverre Aass, Anne Lise Gjerde, Turid Myrmellem og Willy Eikel: ¡Hola! 1–2. Spansk for begynnarar. Oslo 1983–84

Tilrådd litteratur om verdas språk

Jean Aitchison: The Seeds of Speech. Language Origin and Evolution. Cambridge 2000

Ron Asher og Christopher Moseley (red.): Atlas of the World's Languages, 2. utg. London 2007

David Crystal: The Cambridge Encyclopedia of Language, 2. utg. Cambridge 2007

Östen Dahl: Språkens enhet och mångfald. Lund 2000

Kenneth Katzner: The Languages of the World, 3. utg. London 2002

M. Paul Lewis (red.): Ethnologue. Languages of the World, 16. utg. Dallas 2009

Anatole V. Lyovin: An Introduction to the Languages of the World. Oxford 1997

Nicholas Ostler: Empires of the Word. A Language History of the World. New York 2006