Omgrep

Administrasjonsspråket

Administrasjonsspråket er den målforma ein kommune eller fylkeskommune vedtek å bruke i sin eigen administrasjon. Nemninga må skiljast frå «tenestemål», som er knytt til statsorgan.

Apposisjon

Apposisjon, forklarande tilføying til ord eller ordgruppe.

Banning

Banning er ei form for kraftig kjensleutbrot der det blir nytta tabuord. I norsk språk er banning knytt til religion, medan banning knytt til kropp og sjukdom er vanleg i andre språk.

Bibelomsetjing

Bibelomsetjing, det største og mest langvarige omsetjingsarbeidet av noko verk. Bibelen er omsett til meir enn 2500 språk.

Den samiske språkstoda

Samisk er verna mellom anna av ILO-konvensjon 169, European Charter for Regional and Minority Languages og Nordisk språkdeklarasjon. I Noreg har det samiske språket vern i Grunnlova, stadnamnlova, opplæringslova og samelova.

Diakron språkvitskap

Dialekt

Dialekt er ein geografisk avgrensa variant av eit språk. Det er gjerne historiske og politiske grunnar til at eitt språksystem blir rekna som språk, medan eit anna blir rekna som dialekt. Det er ein sterk samanheng mellom dialekt og identitet.

Diminutiv

Direkte tale

Direkte tale, ordrett attgiving av ytringar.

Egyptologi

Frankofoni

Frankofoni (’det å snakke fransk’), omgrep som sidan om lag 1960 er brukt om den fellesskapen (språkleg, kulturelt, politisk og økonomisk) som eksisterer mellom fransktalande område.

Gallisisme

Ord og vendingar som amorøs, budoar, esprit og à la er gallisismar i norsk.

Hjelpespråk

Hjelpespråk, språk som blir brukt til internasjonal kontakt, men som gjerne ikkje er morsmål for dei som brukar det.

Homonym

Homonym (av gresk, eigentleg ’same namn’), ord som har same uttale og/eller skrivemåte som eit anna ord, men ei anna tyding – til dømes bønner (fleirtal av både bønn og bønne), fare (substantiv og verb).

Hovudformer

Frå 1938 skilde ein i norsk rettskriving mellom hovudformer og sideformer. I bokmål vart skiljet oppheva i 2005, i nynorsk i 2012.

Idiom

Idiom (av gresk idioma, ’noko særmerkt’), omgrep som blir brukt om eit språkleg særtrekk eller det som er særmerkt for eit språk.

Indirekte tale

Indirekte tale, ikkje ordrett attgiving av ei ytring.

Initialord

Kaudervelsk

Kaudervelsk (tysk Kauderwelsch, av Kauderer, ’kremmar’, og welsch, ’romansk, italiensk’), eigentleg kremmarspråk, men blir i dag brukt om uforståeleg språk eller kråkemål

Konkordans

Konkordans (av seinlatin, eigentleg ’samsvar’, til cor, ’hjarte’), alfabetisk register over alle ord i eit litterært verk med spesifikasjon av kvar i verket ordet opptrer.

Konnotasjon

Konnotasjon (av latin), tilleggstyding, særleg om det som meir eller mindre tydeleg ligg i eit ord eller uttrykk utanom den direkte tydinga.

Korrektur

Korrektur (av latin correctura, ’betring’), det å sjå til at ein sats eller ein reproduksjon samsvarer med originalmanuskriptet eller dei rettskrivingsreglane som gjeld.

Landsmål

Landsmål, den skriftnormalen Ivar Aasen skapte, som vart utvikla vidare, og som frå 1929 fekk nynorsk som offisielt namn.

Lesekunne

Lesekunne er ein samansett dugleik som kan definerast som evna til å avkode, forstå, tolke og bruke trykt og skrive materiale i varierte samanhengar.

Lingua franca

Lingua franca (italiensk, eigentleg ’frankisk språk’), opphavleg ei nemning på eit blandingsspråk som var utbreidd i middelhavsområdet i korstogstida.

Logogriff

Læreboknormal

Læreboknormal, den rettskrivinga som tidlegare skulle brukast i lærebøker og i statstenesta. I 2005 fall skiljet mellom læreboknormal og klammeformer bort i bokmål, og i 2012 vart skiljet oppheva også i nynorsk.

Lånord

Lånord, ord som er tekne opp i eit språk frå eit anna, og som ikkje lenger kjennest framande.

Metaspråk

Metaspråk, språk som blir brukt til å skildre eit anna språk.

Metonymi

Midlandsmål

Midlandsmål, eller fjellbygdemål, er eit samlenamn for dialektane i øvre Telemark, Numedal, Hallingdal, Valdres og Nord-Gudbrandsdalen.

Målform

Målform, nemning som i offisiell språkbruk vert nytta om skriftspråka bokmål og nynorsk.

Ortografi

Paleografi

Pleonasme

Polyglott

Polyglott (av gresk poly-, ’mange’, og glossa, glotta, ’tunge, tale, språk’), eigentleg mangetunga, altså fleirspråkleg.

Samnorsk

Samnorsk, eit tenkt framtidig skriftspråk bygd på sameining av bokmål og nynorsk.

Sideformer

Frå 1938 skilde ein i norsk rettskriving mellom hovudformer og sideformer. I bokmål vart skiljet oppheva i 2005, i nynorsk i 2012.

Sinolog

Sinolog (av gresk Sinai, ’Kina’, og logos, ’ord, lære’), spesialist på kinesisk historie, kultur og språk og på kinesiske forhold.

Slang

Slang, medvitne avvik frå normalspråket, i ord, vendingar og tydingar. Slang er kreativ og humoristisk leik med språket.

Språkdød

Språkdød, at eit språk døyr ut, vil seie at ingen lenger har språket som morsmål.

Språkfamilie

Språkfamilie, gruppe av språk som er i slekt med kvarandre.

Strukturalisme

Strukturalisme, vitskapsteoretisk retning som gjerne blir ført tilbake til Ferdinand de Saussure.

Subjunksjon

Subjunksjon (av latin sub, ’under’, iungere, ’binde saman’), omgrep i språkvitskapen som blir brukt om ord som at, som, dersom, fordi, om.

Supinum

Synkron språkvitskap

Vokabular

Vokabular (av nylatin vocabularium, til vocabulum, ’namn, ord’), ordforråd.

Dagen i dag Okt 2019

Nynorsk kulturhistorie
All verdas språk

Søk

Pitesamisk - Duällje, duoljev, duljijt, dualljáj – skinn alt saman!

Nynorsk skriftkultur år for år 1646—2018.