Ordhistorie

Sorani er eit indoeuropeisk språk og har mange ord som er etymologisk i slekt med norske ord, til dømes to تۆ 'du', jin ژن 'kone', dan دان 'tann', pê پێ 'fot', bira برا 'bror', naw ناو' 'namn', nwê نوێ'ny' og fleire av talorda: dû دوو 'to', çwar چوار 'fire', pênc پێنج 'fem', şeş شه‌ش 'seks', ḧewt حه‌وت 'sju', heşt هه‌شت 'åtte', no نۆ 'ni', de ده‌ 'ti' og sed سه‌د 'hundre'.

Språkfamilie

Det kurdiske spårket sorani høyrer heime i den indoiranske greina av den indoeuropeiske språkfamilien:

Språkhistorie

Vi veit lite om den eldre historia til sorani, og dei eldste tekstane som er berga fram til vår tid, skriv seg frå 1500-talet. 

Utviklinga av sorani som eit moderne skriftspråk tok til i Suleimania (sorani Silêmanî سلێمانی) på 1800-talet, då mange kurdiske diktarar gav ut verka sine der. Suleimania, som blei grunnlagd i 1784, blir rekna som den «kulturelle hovudstaden» i det sjølvstyrte området irakisk Kurdistan.

I 1920-åra utvikla dei kurdiske filologane Se'îd Kaban Sidqî سه‌عید كابان صدقی (f. 1866, dødsår ukjent) og Tewfîq Wehbî ته‌وفیق وه‌هبی (1891–1984) eit modifisert arabisk alfabet for sorani.

Sorani var tillate som skriftspråk i det ottomanske riket (som gjekk under i 1923/1923). Sidan irakisk Kurdistan blei eit sjølvstyrt området i 1992, har sorani i stor grad overteke den posisjonen arabisk hadde til då, både i lågare og høgare utdanning – mellom anna med fleire soranispråklege universitet. Det finst fleire soranispråklege fjernsyns- og radiostasjonar og ei livskraftig soranispråkleg presse.

Språksystem

I sorani har substantiv dei sju formene i tabell 1.

Tabell 1. Dei grunnleggjande bøyingsformene til substantivet ktaw كتاو 'bok' i sorani

Den absolutte forma blir mellom anna nytta i generiske utsegner av typen qawe reş e قاوه‌ ره‌ش ئه‌ 'kaffi er svart'. Den demonstrative forma blir nytta etter demonstrativ, som i em ktawe ئه‌م کتاوه‌ 'denne boka'.

Som tabell 1 viser, har ikkje sorani kasus, og substantiva har ikkje genus. Dette skil sorani frå kurmandsji.

Nokre særdrag ved sorani kjem fram i setningane (1) og (2), med det transitive verbet nardin ناردن 'sende'. DEM er ei forkorting for demonstrativ. 

Eit verb i presens har eit subjektsuffiks, medan eit verb i preteritum har eit subjektenklitikon som er hengt på det siste ordet før verbet. I presens heng det enklitiske komplementet =yan 'dei' på ordet framfor preposisjonen. I preteritum er den plassen oppteken av subjektsenklitikonet, og då heng komplementet til preposisjonen på verbet.

Sorani er eit SOV-språk, det vil seie at verbet (V) kjem sist i setninga, etter subjektet (S) og objektet (O).

Uttale

Sorani har vokalfonema i tabell 2 og konsonantfonema i tabell 3. Fonema er skrivne (i) i arabisk skrift, (ii) i det latinske kurmandsji-alfabetet (i kursiv) og i IPA-transkripsjon (mellom [ og ]).

Tabell 2. Vokalfonema i sorani

Tabell 3. Konsonantfonema i sorani

Arabiske bokstavar endrar form etter kvar dei står i eit ord. Til dømes blir den isolerte غ ẍ til ﻏ når han er bunden til neste bokstav, til ﻐ når han er bunden til både den føregåande og den neste bokstaven og til ﻎ når han berre er bunden til den føregåande bokstaven. Denne variasjonen er ikkje teken med i tabellane.

Når eit ord byrjar med vokal, skriv ein ﺋ framfor han, til dømes ئێمه‌ ême 'vi'.

I substantiv og adjektiv ligg trykket på siste staving, som kan følgjast av trykksvake enklitikon. Verb har trykk på siste staving i stamma, dersom dei ikkje har eit trykksterkt prefiks, som negativmarkøren ne- نه‌- / na- نا- : neçû نه‌چوو [ˈnæʧu] 'han gjekk ikkje'.

Litteratur

Tove Bjørneset og Salar Salih (red.): Norsk–kurdisk (sorani) illustrert ordbok. Oslo 2011

D.N. MacKenzie: Kurdish Dialect Studies, vol. 1–2. London, New York, Toronto 1961–62

W.M. Thackston: Sorani Kurdish. A Reference Grammar with Selected Readings. Diyarbakır 2006

Taufiq Wahby and C.J. Edmonds. A Kurdish-English dictionary. Oxford 1966

Tilrådd litteratur om verdas språk

Jean Aitchison: The Seeds of Speech. Language Origin and Evolution. Cambridge 2000

Ron Asher og Christopher Moseley (red.): Atlas of the World's Languages, 2. utg. London 2007

David Crystal: The Cambridge Encyclopedia of Language, 2. utg. Cambridge 2007

Östen Dahl: Språkens enhet och mångfald. Lund 2000

Kenneth Katzner: The Languages of the World, 3. utg. London 2002

M. Paul Lewis (red.): Ethnologue. Languages of the World, 16. utg. Dallas 2009

Anatole V. Lyovin: An Introduction to the Languages of the World. Oxford 1997 Nicholas Ostler: Empires of the Word. A Language History of the World. New York 2006